REM lub sen paradoksalny – faza snu, w której występują szybkie ruchy gałek ocznych. Na tym etapie snu występuje wysoka aktywność mózgu, oddech jest nieregularny, wzrasta częstość skurczów
serca, pojawiają się marzenia senne.
Marzenia senne towarzyszą ludzkości od zawsze, ale ich postrzeganie i interpretacja zmieniała się na
przestrzeni dziejów. Wraz z rozwojem nauki rosła świadomość człowieka, dzięki czemu senne wyobrażenia będące niegdyś interpretacją mocy nieznanego pochodzenia zaczęto utożsamiać z działaniem ludzkiego umysłu. Analizując i interpretując sny, psychologowie zaczęli odkrywać wpływ podświadomości na senne wizje, a kluczem do zrozumienia snów stała się również nasza cielesność.
Badaniem znaczenia snów zajmował się Zygmunt Freud, który uważał, że w snach potrafimy rekompensować nasze niespełnione pragnienia. Freud wskazał zależność między marzeniami sennymi a ukrytym życiem psychicznym. Wiele uwagi poświęcił podświadomości - tej części ludzkiej psychiki, w której zgromadzone są treści nieuświadamiane i mimowolne, wkraczające w przedmiot uwagi pomimo pragnienia przeciwstawienia się im.
Sny bywają też spiritus movens artystów. Podświadomość, która ujawnia się w naszych snach jest idealnym polem dla twórczej inspiracji. Zainteresowanie marzeniem sennym przyczyniło się do narodzin surrealizmu.
Badania prowadzone przez Freuda zachęciły artystów do poszukiwania inspiracji w głębinach własnej
psychiki. Interesowało ich to co niezbadane i jednocześnie bliskie. Szukali w podświadomości swojej
unikatowości, autonomii. Uważali sny i skojarzenia za kopalnię inspiracji, prowadzącą do samopoznania i samorealizacji. Twierdzili, że sztuka jest środkiem do poznania najgłębszych ludzkich tajemnic, dlatego powinna aktywnie współuczestniczyć w przemianach ludzkich sposobów odczuwania, wrażliwości i świadomości. Wierzyli, iż przy pomocy działań artystycznych można przekształcać świat i zmieniać życie.
Ukonstytuowanie się grupy surrealistycznej poprzedziły dwa rodzaje eksperymentów: pisanie automatyczne oraz eksperymenty ze snem prowokowanym. Pod wpływem psychoanalizy artyści zaczęli prowadzić własne badania eksperymentując na granicy sztuki i psychologii. Wprowadzani w stan hipnozy rysowali lub pisali, wygłaszali i rejestrowali tzw. monologi snu hipnotycznego. Notowali swoje marzenia senne i pierwsze skojarzenia powstające po przebudzeniu. Ich działaniami kierowały względy poznawcze, a krystalizowanie obserwacji i zapisów w postaci dzieł artystycznych miało sprzyjać samopoznaniu i odkryciu prawdziwej ludzkiej natury. Stworzony przez André Bretona niemal wiek temu „Manifeste du surréalisme” nadaje rangę podświadomym działaniom. Breton twierdził, że marzenia senne obejmują ogromną część życia psychicznego człowieka, wierzył też we wzajemną interferencję jawy i snu. Penetracja rejonów podświadomości była niezwykle nowatorskim podejściem do procesu tworzenia, skupiającym się przede wszystkim na twórcy, jego osobistych doświadczeniach i emocjach w sposób naukowy i konsekwentny.
Tematyka wystawy REM kierująca twórców do poszukiwań inspiracji w swoim świecie wewnętrznym, jego często nieuświadomionych obszarach, nawiązuje do poszukiwań surrealistów. Na wystawie znalazły się formy wypowiedzi z zakresu ilustracji, grafiki, rysunku i malarstwa. Otwarty temat dał uczestnikom możliwość eksperymentowania i łączenia różnych technik plastycznych. Indywidualny dobór środków formalnych podkreślił odrębność dróg twórczych. Większość realizacji została zrealizowana cyfrowo przy pomocy programów graficznych. Obok licznych grafik komputerowych pojawiły się też prace w technice digital painting oraz kolaż cyfrowy. Na wystawie nie zabrakło też klasycznego malarstwa, rysunku oraz technik mieszanych, łączących rysunek z malarstwem lub techniki klasyczne z cyfrowym opracowaniem. Założenia wystawy pozwoliły uczestnikom projektu na posłużenie się formą pasującą do ich twórczej osobowości. Wiele prac utrzymanych zostało w „sennej”, nadrealnej atmosferze. Niekiedy liryczne lub baśniowe, innym razem niepokojące, budzące skojarzenia z koszmarem, ujawniły zainteresowania i nastroje uczestników. Pojawiły się też rozwiązania pełne barw i ekspresji, a także kontrastujące z nimi prace oszczędne kolorystycznie i syntetyczne. Wystawa skonfrontowała postawy artystyczne uczestników i ukazała świeże spojrzenie na
podjęty przez surrealistów wątek inspiracji obszarami podświadomości.
- Alicja Wieczorek
kuratorka wystawy
Bibliografia: